Ik ben de enige golfer die blij is met zijn YIPS
Neuroloog Erik van Wensen van Gelre Ziekenhuizen in Apeldoorn kreeg vijftien jaar geleden tijdens het golfen last van de focale, taakspecifieke dystonie; de ‘YIPS’. Een neurologische bewegingsstoornis die weinig artsen kennen. Sinds september 2018 is hij lid van de Medische Advies Raad van de Dystonie Vereniging. ‘Ik wil me hard maken voor jonge sporttalenten met
zo’n taakspecifieke dystonie.”
Vijftien jaar geleden merkte neuroloog Erik van Wensen van Gelre ziekenhuizen in Apeldoorn tijdens het golfen een ongecontroleerde beweging bij zichzelf. “Ik stond bij de eerste hole op de green,
het kort gemaaide gras rondom de hole. Daar aangekomen, moet je het balletje in zo min mogelijk slagen in de hole tikken. Je gebruikt hiervoor een putter. Daarmee kun je de bal mooi laten rollen. Terwijl ik de putter tegen de bal plaatste, voelde ik in mijn onderarm ineens een spierschok. Die is niet pijnlijk, maar je slaat volledig mis. De bal schiet dan alle kanten op.”
Vaak herhaalde beweging
Als golfer wist Erik van Wensen meteen dat het YIPS was. “Deze neurologische bewegingsstoornis kan zich voordoen tijdens het putten, wanneer de golfer heel gecontroleerd de bal in de hole probeert te tikken, maar ook bij andere slagen kan het voorkomen. De golfbeweging oefenen golfers tot in den treure. Juist door die geconcentreerde en vaak herhaalde beweging lijkt dystonie te ontstaan.”
Hoewel deze vorm van dystonie veel voorkomt bij verschillende sporters in Nederland, wordt de aandoening zelden gelinkt aan een stoornis in de hersenen.
“Vaak wordt de aandoening gekoppeld aan gebrek aan vaardigheden en sport-psychische problemen zoals ‘choken’. De term ‘choken’ wordt gebruikt bij sporters die onder druk niet goed kunnen presteren en daardoor bijvoorbeeld een penalty missen. Dan komen mensen hoogstens terecht bij de sportpsycholoog. Helaas zijn de vakgebieden neurologie en psychiatrie de vorige eeuw ver uit elkaar gegroeid. Waardoor patiënten niet in aanraking komen met een neuroloog.”
Ingrijpend
Hoewel Van Wensen zelf geen last heeft van zijn aandoening in zijn dagelijks werk als neuroloog, ziet hij hoe groot de gevolgen kunnen zijn voor (top-)sporters. “Ik ben waarschijnlijk de enige golfer die blij is met zijn YIPS, want ik heb er mijn werk van gemaakt. En vergeleken met andere vormen van dystonie is dit natuurlijk een onschuldige vorm. Zij belanden niet in een rolstoel
en hebben niet continue spasmen. Maar als je je geld verdient met sport, zoals golfer Bernhard Langer en darter Berry van Peer, kan zo’n aandoening heel ingrijpend zijn.”
De taakspecifieke dystonie kent bij diverse sporten verschillende problemen. Ze komen voor bij mensen die regelmatig pistoolschieten, biljarten, snookeren, darten, cricket spelen, honkballen, hardlopen, schaatsen, hockeyen, tennissen en voetballen. “Uit een Iers onderzoek blijkt dat de intensiteit, de duur (aantal jaren dat iemand de sport beoefent) en de prestatiedruk een belangrijke
rol spelen bij het ontstaan van een taakspecifieke dystonie”, aldus Van Wensen.
Onderzoek
Helaas is er nog weinig bekend over de oorzaken van de focale taakspecifieke dystonie (FTSD) bij sporters. “Als neuroloog in een algemeen ziekenhuis ben ik gestart met een basaal wetenschappelijk onderzoek, gecombineerd met een epidemiologisch onderzoek. Concreet betekent dit dat ik nu twee vragen aan het onderzoeken ben: Hoe vaak komt deze focale, taakspecifieke
dystonie voor bij golfers in Nederland? En wat is de beste behandeling? Een onderdeel daarvan is een samenwerking met neurologen, psychologen en psychiaters. Daarbij hopen we inzichten te vergaren over welke behandelingen wel werken. Daarnaast hoop ik dat academische ziekenhuizen onderzoek gaan doen naar de oorzaken. Dit zijn kostbare, jarenlang durende onderzoeken.”
Tot op heden is er nog geen goede medische behandeling gevonden die positief effect heeft, concludeert Van Wensen. “Wel is er bij golfers gekeken naar de manier waarop je de golfclub vasthoudt en dat maakt verschil in de klachten, maar het is geen definitieve oplossing. Ook zijn diverse medicijnen uitgeprobeerd, zoals bètablokkers, spierverslappers en botulinetoxine. Tot op heden blijken die medicijnen niet veel te doen. Onderzoek naar de optimale dosering van botulinetoxine voor mensen met taakspecifieke dystonie is daarom onderdeel van mijn onderzoek.”
“Mijn jarenlange ervaring met het inspuiten van botulinetoxine bij andere dystonieën heeft me geleerd dat het effect van dit medicijn sterk afhankelijk is van de spieren, waarin je het medicijn spuit en de optimale hoeveelheid. Het nadeel van botulinetoxine is dat je hiermee spieren platlegt, die je juist nodig hebt bij het sporten. Dat vraagt dus om gedegen onderzoek.”
EMDR
Daarnaast is Van Wensen gestart met een onderzoek naar EMDR bij golfers. EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing en wordt als therapie ingezet bij mensen met PTSS en traumagerelateerde angstklachten. Het onderzoek doet de neuroloog in samenwerking met psychiater Pieter-Jan Bogaard uit Sneek. “Hij is specialist in deze behandelmethodiek, die inmiddels ook veel wordt ingezet bij andere vormen van angst, zoals bijvoorbeeld examenvrees. Die kun je vergelijken met de prestatiedruk bij topsporters.”
“Dit jaar is er ook een derde onderzoek gestart naar een combinatie van cognitieve gedragstherapie en hypnose, tezamen met psycholoog Marleen Tibben* van HSK in Woerden, een landelijk opererende organisatie voor psychische zorg. We doen onderzoek naar deze gecombineerde behandeling bij een golfer, een biljarter en een hartloopster. In 2019 hopen we alle drie de onderzoeken te hebben afgerond en te publiceren in wetenschappelijke tijdschriften.”
Kennisuitwisseling
Van Wensen hoopt vooral dat zijn deelname aan de Medische Advies Raad leidt tot meer kennisuitwisseling tussen de verschillende neurologen en andere specialisten. “Er is nog zoveel onbekend over dystonie. Daarom is het belangrijk dat binnen een Medische Advies Raad alle kennis samenkomt en wordt gedeeld met elkaar. Daarnaast wil ik me hard maken voor jonge topsporttalenten
met focale, taakspecifieke dystonieën in welke tak van sport dan ook.”
*Ook Marleen Tibben behoort tot de Medische Advies Raad van de Dystonie Vereniging